Lợi nhuận ngành ngân hàng ngày một tốt hơn

Trong khi khối phi tài chính có lợi nhuận trước thuế, lãi vay (EBIT) và lợi nhuận trước thuế, lãi vay, khấu hao (EBITDA) tăng trưởng âm trong năm 2019 thì ngành ngân hàng lại có chất lượng lợi nhuận ngày một tốt hơn.

Khối phi tài chính: doanh thu tăng thấp hơn lợi nhuận

Báo cáo mới đây của Công ty cổ phần FiinGroup (công ty chuyên về cung cấp dữ liệu ở Việt Nam) đã cho thấy bức tranh khá toàn cảnh về tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp đang niêm yết trên sàn chứng khoán. Theo báo cáo này, năm 2019 chứng kiến một bức tranh tương phản về tăng trưởng lợi nhuận giữa khối doanh nghiệp tài chính và khối doanh nghiệp phi tài chính.

Cụ thể, tính đến nay đã có 899 doanh nghiệp khối phi tài chính công bố kết quả kinh doanh quí 4 và cả năm 2019 với doanh thu thuần tăng trưởng khá khiêm tốn (4,2%) trong khi lợi nhuận sau thuế lại tăng trưởng tốt hơn (9,3%). Đặc biệt, trong quí gần nhất (quí 4-2019), doanh thu của các doanh nghiệp phi tài chính chỉ tăng nhẹ 1,2%, kéo dài xu hướng giảm tốc bắt đầu từ quí 3-2018.

Mặc dù lợi nhuận của các doanh nghiệp tăng nhưng tốc độ tăng của lợi nhuận trước thuế, lãi vay (EBIT) và lợi nhuận trước thuế, lãi vay, khấu hao (EBITDA) lại giảm tốc trong quí 4-2019. Thực tế này là do lợi nhuận tăng trưởng nhưng chủ yếu nhờ các khoản thu nhập tài chính từ chuyển nhượng vốn góp/thoái vốn hoặc gia tăng các khoản thu nhập khác.

Chất lượng tăng trưởng đi xuống của khối doanh nghiệp phi tài chính thể hiện rõ hơn khi có điều chỉnh sự ảnh hưởng của việc hợp nhất công ty con và tính các chỉ số tăng trưởng bằng cách loại ra số liệu của các công ty con đã được hợp nhất vào công ty mẹ.

Cụ thể, lợi nhuận sau thuế năm 2019 chỉ tăng trưởng 5,3% thay vì mức 9,3% trong khi EBIT và EBITDA tăng trưởng âm ở mức -1,5% và -1,1% cho năm 2019 sau điều chỉnh. Đây là năm đầu tiên kể từ sau giai đoạn khủng hoảng 2008-2012 mà EBIT và EBITDA tăng trưởng âm.

Chất lượng tài sản các ngân hàng trên đà cải thiện

Trong số các nhóm ngành trụ cột của VN-Index, ngành ngân hàng tiếp tục duy trì lợi nhuận cao trong năm vừa qua. Tổng lợi nhuận sau thuế của 18 ngân hàng niêm yết tăng 29,3% trong bối cảnh dư nợ tín dụng chỉ tăng 15,5% (toàn hệ thống là 13,7%). Trong đó, thu nhập lãi thuần tăng 22,3%.

Ngoại trừ ba ngân hàng có mức tăng rất nhỏ bao gồm BIDV (BID, 3%), Eximbank (EIB, 0,4%) và Kien Long Bank (KLB, 3,4%) thì hầu hết các ngân hàng còn lại đều có tốc độ tăng trưởng tổng thu nhập lãi thuần rất cao, điển hình như CTG (47,4%), SHB (42%) và VCB (21,7%).

Bên cạnh thu nhập từ lãi, thu nhập phí và hoa hồng của các ngân hàng cũng tăng mạnh (30%), trong đó tăng mạnh nhất là các ngân hàng VIB (144,6%), VPB (84,2%) và Tien Phong Bank (TPB, 58,6%). Ba ngân hàng lớn có vốn nhà nước cũng có thu nhập về phí tăng mạnh như CTG (46,5%), VCB (26,6%) và BID (20,6%).

Đây là năm thứ chín liên tiếp ngành ngân hàng có tốc độ tăng trưởng lợi nhuận cao. Điểm đáng lưu ý là tăng trưởng tín dụng đã duy trì ở mức dưới 20% trong bốn năm gần đây nhưng lợi nhuận khối ngân hàng vẫn duy trì tăng trưởng tốt. Có hai lý do chính giải thích cho hiện tượng này.

Một là các ngân hàng cải thiện được NIM (chênh lệch giữa thu nhập lãi và chi phí lãi phải trả) từ hoạt động cho vay tín dụng, nhất là các ngân hàng tập trung bán lẻ. Hai là các nguồn thu phí dịch vụ có tốc độ tăng trưởng cũng rất cao. NIM của 18 ngân hàng trong mẫu xem xét đã cải thiện 30 điểm phần trăm trong năm 2019 và đang có xu hướng cải thiện nhẹ nhờ vào lợi nhuận cao hơn từ các hoạt động tín dụng bán lẻ, trong đó điển hình là TCB (4,5%), TPB (4,1%) và VIB (3,9%).

Một số ngân hàng có sự cải thiện khá tốt về NIM trong năm 2019 bao gồm CTG (2,1% lên 2,9%), TPB (3,7% lên 4,1%). Một số ngân hàng có công ty tài chính tiêu dùng có NIM cao hơn hẳn như VPB (9,4%), HDBank (4,7%) và MBBank (4,9%).

Một điểm đáng chú ý nữa là nguồn thu khác từ hoàn nhập dự phòng rủi ro tín dụng của các ngân hàng không còn tăng trưởng nữa. Theo FiinGroup, cùng với hoạt động mua lại trái phiếu đặc biệt do VMAC phát hành để xử lý nợ xấu thì đây là dấu hiệu tốt vì có thể các ngân hàng đã xử lý khá tốt các tồn đọng nợ xấu từ giai đoạn trước.

Lý do là trong năm năm trở lại đây thì nguồn thu tín dụng của ngân hàng chủ yếu tăng trưởng nhờ tín dụng cá nhân. Trong bối cảnh đó, tín dụng cho khối doanh nghiệp mặc dù có tăng nhưng tốc độ đã giảm so với bình quân tăng trưởng tín dụng toàn ngành.

Ví dụ, tại thời điểm cuối năm 2018, tăng trưởng tín dụng của 18 ngân hàng trong mẫu xem xét là 13,5% thì tín dụng cá nhân tăng tới 23,3% trong khi đó tín dụng cho khối doanh nghiệp chỉ tăng 7,8%. Một trong những nguyên nhân khiến tăng trưởng tín dụng doanh nghiệp giảm tốc là do thời gian gần đây, các doanh nghiệp đã có thêm kênh huy động vốn mới là trái phiếu doanh nghiệp.

Hiện trái phiếu doanh nghiệp đã đạt quy mô gần 11% GDP; riêng trong năm 2019, tổng giá trị phát hành trên thị trường sơ cấp lên tới 285.400 tỉ đồng (tức khoảng 12 tỉ đô la Mỹ). Con số này tương đương 3,6% tổng dư nợ tín dụng cả hệ thống ngân hàng.

Liên quan đến chất lượng lợi nhuận tín dụng của ngân hàng, một trong những chỉ số được quan tâm là tỷ lệ lãi dự thu/tổng thu nhập lãi từ tín dụng. Hiện chỉ số này có xu hướng giảm, phần nào cho thấy nguồn thu tín dụng có chất lượng cải thiện.

Trong quá khứ thì vào giai đoạn đầu của khủng hoảng 2008-2009, lãi dự thu đã tăng rất mạnh cho đến tận năm 2015, sau đó tỷ lệ này mới giảm dần nhờ quá trình xử lý nợ xấu của toàn hệ thống. Bên cạnh tỷ lệ lãi dự thu/tổng thu nhập từ lãi thì tỷ lệ nợ xấu của các ngân hàng niêm yết đã giảm xuống còn 2,82% trong năm 2019. Đây là tỷ lệ thấp nhất trong vòng năm năm trở lại đây.

Tính đến hết quí 4-2019, chỉ còn 7/18 ngân hàng niêm yết chưa giải quyết xong trái phiếu VAMC với tổng dư nợ là hơn 6.300 tỉ đồng, trong đó EIB chiếm 70%, tiếp đến là HDB và BAB lần lượt có tỷ lệ là 7,7% và 7,5%. Đây là tín hiệu khá tích cực vì nó phản ánh chất lượng tài sản của các ngân hàng đang ngày một tốt hơn.